Macewy codziennego użytku

Autor wystawy: Łukasz Baksik
Do kiedy: 28.11.2010
Miejsce prezentacji: Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski

Ulica: Jazdów 2 ,
Miasto: 00-467 Warszawa,
Telefon: 22 628 12 71-73,
strona www: www.csw.art.pl
e-mail: csw@csw.art.pl

Żydowskie nagrobki ozdobione symbolami i inskrypcjami niosą ze sobą informacje o życiu konkretnych ludzi, rodzin, całych sztetli. Ile macew było przed wojną na tysiącu dwustu cmentarzy żydowskich w Polsce trudno dziś policzyć. Może kilkaset tysięcy, może kilka milionów. Ponad czterysta cmentarzy żydowskich nie przetrwało. Zostały zagospodarowane na osiedla, boiska, wysypiska śmieci czy kopalnię piasku – piach z niej, wykorzystywany do budowy bloków mieszkalnych, miesza się z ludzkimi szczątkami. Na zaledwie stu pięćdziesięciu można znaleźć więcej niż sto nagrobków.

Łukasz Baksik "Nagrobek katolicki. Topczewo", wieś w Podlaskiem. Lata '40 XX w.

W czasie wojny niemieccy okupanci brukowali nimi podwórka zajmowanych przez siebie budynków, utwardzali drogi, stawiali z nich mury. Tę tradycję kontynuowali po wojnie Polacy. Macewami wyłożyli basen przeciwpożarowy, nasyp kolejowy, brzeg rzeki. Budowali z nich piece, podłogi, krawężniki. W polskich wioskach można znaleźć setki kół szlifierskich zrobionych z macew. Ciągle widać na nich hebrajskie napisy.

Śledzę losy żydowskich nagrobków. W centrum małego miasteczka odnajduję sąsiadujące z komendą policji, strażą pożarną i kościołem gospodarstwo z oborą zbudowaną z macew. Trafiam na katolickie płyty nagrobne, z których ktoś zapomniał zetrzeć hebrajskie litery. Rozmawiam z ludźmi, którzy – świadomi tego, co mają na swoich podwórkach – nie widzą w tym nic niestosownego. Odkrywam historię rodziny rozproszonej po świecie, której jedna macewa pomogła odnaleźć się pięćdziesiąt lat po Holokauście.

„Macewy codziennego użytku” to początek wielkiego projektu. Chcę odzyskać macewy i przenieść je z powrotem tam gdzie ich miesjce - na cmentarze żydowskie. Wiele z nich będzie wymagała wcześniejszego uporządkowania.

Łukasz Baksik

Gorzej niż antysemityzm

Przed wojną było w Polsce 1200 cmentarzy żydowskich. Wojny nie przetrwało ponad 400. Dewastację rozpoczęli w czasie okupacji hitlerowcy, po wojnie kontynuowali ją Polacy. Zdjęcia Łukasza Baksika pokazują, do czego mogą służyć macewy, czyli kamienne tablice nagrobne z żydowskich cmentarzy – jako tarcze szlifierskie, płyty chodnikowe, ściany obór, czy nagrobki na cmentarzach katolickich. Wystawa Baksika to jedyna w swoim rodzaju dokumentacja – religijna, społeczna i moralna.

Wojciech Tuszko