Na końcu Ich drogi była Niepodległość 

Wystawa została zorganizowana w ramach krakowskich obchodów XLIII (28. po wojnie) Marszu Szlakiem I Kompanii Kadrowej

Czyn Legionów Polskich, garstki marzycieli pod wodzą Józefa Piłsudskiego, wielkiego politycznego wizjonera, rozpoczął się 6 września 1914 r. na krakowskich Oleandrach. Kiedy młodzi ochotnicy, już jako 1 i 2 Kompania Kadrowa maszerowali przez Kielecczyznę, kolejne grupy młodzieży gromadziły się w Krakowie aby zaciągnąć się do Legionów. Nawet austriacka próba delegalizacji działań Józefa Piłsudskiego czy incydent z Legionem Wschodnim nie osłabiły woli stworzenia zalążków Wojska Polskiego. Powstawały kolejne oddziały: bataliony, szwadrony i pułki, aż w końcu utworzono I i II Brygadę Legionów Polskich. Przez rok Legioniści walczyli oddzielnie: jesienią 1914 r. I Brygada w Galicji, a w 1915 r. na Kielecczyźnie i Lubelszczyźnie, natomiast II Brygada w Karpatach Wschodnich i na Bukowinie. Jednak już od jesieni 1915 r. wszyscy razem na Wołyniu – nad Styrem i Stochodem kontynuowali bój o wolność dla Ojczyzny. Po kryzysie przysięgowym, przez obozy internowania, włoski front i po raz kolejny Bukowinę i Besarabię pierwsi żołnierze odradzającej się Rzeczypospolitej dotarli do Niepodległej. Gdy 31 października 1918 r. w Krakowie na odwachu załopotała biało-czerwona flaga z polskim orłem zawieszona przez żołnierzy por. Antoniego Stawarza, oni asystowali przy narodzinach wolnej Polski.


Ekspozycja, którą mamy okazję zaprezentować towarzyszy kolejnemu już XLIII (28 po wojnie) Marszowi Szlakiem 1 Kompanii Kadrowej. Z Krakowa do Kielc wiódł pierwszy odcinek drogi, na końcu której była niepodległość. Tym razem, w odróżnieniu do poprzednich edycji wystawy, pokazaną tematykę rozszerzono na cały fenomen Legionów Polskich. Stąd na ekspozycyjne plansze trafili żołnierze i z 1 Kadrowej, i z całej I Brygady. Zobaczyć możemy również Legunów z II Brygady, którą popularnie zwano „żelazną” bo z żelazną konsekwencją maszerowała do niepodległości, wbrew losowi i austriackim dowódcom…


Fotografie przedstawione widzowi pochodzą z kolekcji zdjęć wojennych Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego. To kilka bogatych serii odbitek czarno białych i pocztówek o tematyce wojennej. W oparciu o ten zbiór nie jest możliwa ilustracja całej legionowej epopei: wszystkich bitew i potyczek, tych na froncie i w politycznych gabinetach. Stąd też nie jest naszym celem pokazanie tych mozaiki wydarzeń i ludzi którzy związali z Legionami swój los. Pokazujemy skromny, ale bardzo reprezentatywny wybór fotografii, a zarazem w wielu wypadkach unikatowych. Zamiarem autorów jest przybliżenie widzowi czynu Legionów Polskich, całej formacji, która tak silnie odcisnęła swoje piętno na Wojsku Polskim w okresie międzywojennym, a tradycje żołnierzy w maciejówkach i austriackich polówkach z orzełkiem do dzisiaj są przekazywane kolejnym pokoleniom. Wyruszając z krakowskich Oleandrów 6 sierpnia 1914 r. mogli tylko śnić o wolnej Polsce. W październiku i listopadzie 1918 r. doczekali chwili kiedy że na końcu Ich czteroletniego marszu czekała już Niepodległość.

Andrzej Rybicki