Portret Berlina lat 20. i 30., obraz życia żydowskiego w Europie Środkowo-Wschodniej u progu Zagłady, czy powojenna rzeczywistość Europy Zachodniej – to tylko niektóre tematy wystawy monograficznej Romana Vishniaca. Po Nowym Jorku, Amsterdamie i Paryżu fotografie artysty zostaną zaprezentowane w Polsce.

Zdjęcia Romana Vishniaca wywarły głębszy wpływ na współczesny obraz życia żydowskiego w Europie Wschodniej niż prace jakiegokolwiek innego fotografa. Był on autorem najbardziej rozpoznawalnego i najczęściej powielanego zapisu fotograficznego świata u progu Zagłady, choć jedynie niewielka część jego dorobku została pokazana lub opublikowana za jego życia. Choć Vishniac jest znany przede wszystkim jako twórca owego przejmującego zapisu, był on wyjątkowo wszechstronnym i nowatorskim fotografem. Jego twórczość obejmuje ponad pięć dekad, od wczesnych poszukiwań inspirowanych europejskim modernizmem w latach dwudziestych XX wieku, po innowacyjną mikrofotografię lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Wystawa monograficzna Romana Vishniaca ukazuje dzieła bardzo różnorodne – wiele z nich odkryto dopiero niedawno – proponując nowe spojrzenie na ikoniczne fotografie Żydów wschodnioeuropejskich w szerszym kontekście społecznej fotografii dokumentalnej lat trzydziestych.

Vishniac, urodzony w 1897 roku w zamożnej rodzinie rosyjskich Żydów, wychował się w Moskwie, gdzie studiował zoologię i biologię. W 1920 roku, w następstwie rewolucji październikowej, wyemigrował do Berlina. Jako fotograf amator uwieczniał życie ulicy, tworząc błyskotliwą, ironizującą kronikę wizualną swego przybranego miasta, a jednocześnie eksperymentując z nowym podejściem do kadru i kompozycji. Dokumentował dojście nazistów do władzy, a zwiastujące rychłą katastrofę przejawy represji stały się wkrótce centralnym tematem jego prac. W 1935 roku główne przedstawicielstwo europejskie American Jewish Joint Distribution Committee – największej żydowskiej organizacji pomocowej na świecie (w Polsce znanej jako Joint) – zleciło mu udokumentowanie życia ubogich społeczności żydowskich w Europie Wschodniej. Owocem czteroletnich prac były słynne zdjęcia, które w znacznej mierze zdefiniowały charakter fotograficznej spuścizny Vishniaca.

Ocaleni z Zagłady zbierają się przed budynkiem, w którym piecze się macę na święta Pesach, obóz dla dipisów w Hénonville, Pikardia, Francja, 1947. © Mara Vishniac Kohn, dzięki uprzejmości  International Center of Photography 

Po przyjeździe do Nowego Jorku w ostatnim dniu 1940 roku, Vishniac otworzył studio portretowe. Zarabiał na utrzymanie uwieczniając życie żydowskich imigrantów i amerykańskiej społeczności żydowskiej, a jednocześnie wyrabiał sobie opinię pioniera w dziedzinie mikrofotografii. W 1947 roku powrócił do Europy, gdzie fotografował żydowskie obozy dla dipisów (z ang. displaced persons – osoby, które wyniku wojny znalazły się poza swoim krajem), próby odbudowania życia przez ocalałych z Zagłady, emigrantów oraz działalność pomocową, a także ruiny Berlina.

Ulice są wolne od brunatnych batalionów!, Berlin, 1947. © Mara Vishniac Kohn, dzięki uprzejmości  International Center of Photography 

Wystawa Roman Vishniac: Fotografia, 1920-1975 jest próbą nowego, całościowego spojrzenia na twórczość fotograficzną Vishniaca, począwszy od jego wczesnych lat w Berlinie aż po powojenny okres w Ameryce. Eksponowane prace pochodzą z archiwum Romana Vishniaca w International Center of Photography. Są one wprowadzeniem do bogatego, liczącego ponad 30 tysięcy obiektów zbioru, obejmującego m.in. odkryte niedawno historyczne odbitki, rzadkie materiały filmowe, odbitki stykowe, korespondencję osobistą oraz wydruki wielkoformatowe wykonane na podstawie zdigitalizowanych w ostatnich latach negatywów.