Wystawa zdjęć założyciela pierwszej w Polsce agencji fotograficznej, okrzykniętego „królem fotoreporterów polskich” („Gazeta Gdańska”), „Napoleonem fotografii” (Antoni Słonimski), „Oczkiem Warszawy” oraz „czortem, który wszystko widzi, wszystkich zna i od wszystkich wszystkiego się dowie” (Kornel Makuszyński). Marjan Fuks – pierwszy fotoreporter II RP – utrwalił na swoich zdjęciach najważniejsze wydarzenia odradzającej się Polski oraz najgłośniejsze skandale tamtych lat.

Warszawa, 26 listopada 1930. Fotoreporterzy przy pracy podczas posiedzenia Sejmu. Fot. ze zbiorów NAC.

Wystawa zdjęć Marjana Fuksa nawiązuje do zbliżających się obchodów setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. W 1910 roku Marjan Fuks założył prywatną agencję fotograficzną, która dostarczała zdjęcia do najważniejszych polskich tytułów prasowych i agencji zagranicznych. Zakład mieścił się w samym sercu Warszawy, w Willi Marconiego u zbiegu Alej Jerozolimskich i ul. Marszałkowskiej, tuż obok Dworca Głównego.

Warszawa, skrzyżowanie ulicy Marszałkowskiej z Alejami Jerozolimskimi, widok od strony północno-zachodniej. Po prawej, na willi Marconiego, widoczny szyld zakładu Marjana Fuksa. Fot. ze zbiorów Krzysztofa Wójcika.

Pomysłodawcą i kuratorem wystawy jest Krzysztof Wójcik – fotograf i współtwórca Polskiej Agencji Fotografów FORUM. Sam od lat pracuję w agencji, dlatego postanowiłem sprawdzić jak wyglądały początki tego biznesu. Z czasem zaczęła wyłaniać się z tych poszukiwań niezwykle barwna postać.

Wystawę otwiera zdjęcie przedstawiające mężczyznę w czarnych okularach i kapeluszu, stojącego na stopniu dorożki. Jedną ręką podtrzymywał ogromną drabinę, w drugiej miał sporą tabliczkę z napisem: „Fotografuje Marjan Fuks”. 

Warszawa, maj 1933. Francuska aktorka rewiowa Jeanne Bourgeois Mistinguett, która przyjechała na gościnne występy, reklamuje firmę produkującą piwo „Haberbusch i Schiele”. Fot. ze zbiorów NAC.

Zdjęcia Marjana Fuksa mają wielką wartość dokumentalną. Fuks fotografował rewolucję w 1905 i życie pod zaborem rosyjskim, ostatnie lata I wojny światowej, demonstrację patriotyczną z 1916 w rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja, Radę Regencyjną, Rząd Tymczasowy, wojnę z bolszewikami w 1920, przewrót majowy w 1926, sprowadzenie do kraju trumny Henryka Sienkiewicza. Na swoim koncie ma zdjęcia-ikony, które przeszły do historii m.in. fotografię Józefa Piłsudskiego na moście Poniatowskiego w czasie przewrotu majowego. Ponadto uwiecznił międzywojenną Warszawę, dzięki czemu możemy zobaczyć, jak zmieniła się stolica Polski.

Poznań, 1924. Kolej elektryczna w zajezdni tramwajowej przy ulicy Gajowej na Jeżycach. Fot. ze zbiorów Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej.

Fuks dokumentował też słynne skandale. Relacjonował procesy paulina Damazego Macocha czy Rity Gorgonowej, ale i codzienne wydarzenia kryminalne. Jego daleki krewny, profesor Marian Fuks, wspominał: Chęć szokowania sensacją graniczyła czasami z blagą, był trochę romantykiem, trochę fantastą, ale i człowiekiem interesu.

Warszawa, 1917. Tymczasowa Rada Stanu przyjmująca delegację Centralnego Komitetu Narodowego. Fot. ze zbiorów Biblioteki Narodowej / POLONY.

Przede wszystkim był jednak fotografem, który rozumiał specyfikę tego zawodu. Z okazji piętnastolecia istnienia swojej agencji fotograficznej wydał broszurę „Zaranie fotografii dziennikarskiej w Polsce”, w której opisał teoretyczne założenia fotografii prasowej. Jego spostrzeżenia wydają się wciąż aktualne: Fotografja dziennikarska wymaga bezwzględnie, aby umieć pochwycić takie sceny, w których jest coś oryginalnego, a przytem nieco humoru, dużo sentymentu, przede wszystkiem zaś umiłowania swego zajęcia. Bez tego umiłowania zawodu, jeśli się zwraca tylko uwagę na rachunek, czy się dane zdjęcie opłaci czy nie, wbrew zasadzie kalkulacji, nawet myśleć nie można o dobrych rezultatach fotografji dziennikarskiej.

Warszawa. Antoni Miszewski – artysta rzeźbiarz – przy popiersiu Józefa Piłsudskiego. Fot. ze zbiorów NAC.

Na wystawie zaprezentowane zostaną zdjęcia grupowe i portretowe, które wykonywano w atelier agencji oraz materiały i fotografie dotyczące działalności agencji i ówczesnej prasy, polityki i historii Polski, życia codziennego oraz społecznego w dwudziestoleciu międzywojennym, przede wszystkim w Warszawie. Oprócz zdjęć zobaczymy aparaty z czasów fotografa, pocztówki wydane przez Fuksa, gazety („Kula”, „Świat”, „Dodatek Ilustrowany”) albumy i oryginalne fotografie.

Katowice, październik 1924. Przewiezienie prochów Henryka Sienkiewicza ze Szwajcarii do Polski. Fot. ze zbiorów NAC.

Wernisaż wystawy odbędzie się 27 listopada (pon.) o godz. 18.00 w Domu Spotkań z Historią.

Wystawa będzie dostępna do 25 lutego 2018 roku.

Wstęp wolny!

Partnerem wystawy jest Narodowe Archiwum Cyfrowe.