Kilka lat temu, gdy zaczynała się era fotografii cyfrowej, podstawową metodą archiwizacji zdjęć było wykonywanie odbitek i przechowywanie ich w albumach fotograficznych. Wraz z udomowieniem się techniki zapisu cyfrowego (i popularyzacji sprzętu komputerowego) znaczącą rolę w przechowywaniu domowych zbiorów fotograficznych zaczęła odgrywać metoda zapisu na nośnikach cyfrowych. Wśród najpopularniejszych i zarazem najtańszych, znajdują się zapisywalne płyty CD i DVD, lub twarde dyski HDD (w tym numerze skupimy uwagę na nośnikach typu CD, pozostałe dwie technologie przybliżymy w jednym z kolejnych wydań Foto•Kuriera).

Technologia zapisu CD

Skrót CD pochodzi od angielskich słów Compact Disc (płyta kompaktowa). Podstawowymi nośnikami tego standardu są dyski o średnicy 12 i 8 cm (także inne, np. wielkości karty kredytowej). Po raz pierwszy dyski optyczne zastosowano do zapisu wideo w formacie VLP (Video Long Play). W 1982 roku dyski optyczne o średnicy 12 cm zastosowano do zapisu dźwięku (format CD-DA – CD – Digital Audio; Philips i Sony). W technice komputerowej dyski optyczne znalazły zastosowanie jako nośnik archiwizacji danych ok. 1985 roku. Początkowo technologia CD (typ CD-ROM) nie zezwalała użytkownikowi na dokonanie zapisu na krążkach własnych danych. Wprowadzenie i rozwój metod zapisu jednokrotnego (CD-R – Compact Disc – Recordable) i wielokrotnego (CD-RW – Compact Disc – ReWritable) przyczyniło się do popularyzacji tej metody archiwizacji własnych danych. Nie bez znaczenia jest tu fakt, że technologie CD-R i CD-RW w dużej mierze są kompatybilne „w dół”, tzn. wiele urządzeń odtwarzających płyty CD potrafi odczytać dane także z płyt zapisywalnych.

Fotoalbum z płyt CD i DVD

Ze względu na popularność obu tych standardów (niemalże każdy współczesny użytkownik posiada napęd odczytujący płyty CD lub DVD, czy urządzenie umożliwiające nagrywanie płyt CD lub DVD; rosnącą popularnością cieszą się także wideo-nagrywarki DVD – potrafiące odczytywać pliki zdjęciowe), krążki CD i DVD stały się jedną z podstawowych metod archiwizacji danych cyfrowych. Pliki zdjęciowe (dowolnego formatu) są również danymi cyfrowymi, dlatego też wielu posiadaczy aparatów cyfrowych decyduje się na archiwizację zdjęć na tych nośnikach. Wybór ten jest motywowany także bardzo niskim kosztem wykonania takiego archiwum, jak też łatwością (niestety, pozorną) jego przechowywania.
Kolejnym argumentem „za” archiwizacją na płytach CD/DVD jest fakt, że tę metodę stosują także zakłady usługowe wyposażone w maszyny cyfrowe i/lub fotokioski. Istnieje tam możliwość zapisania zdjęć na krążku zarówno pochodzących z kart pamięci, jak też z materiałów srebrowych (po zeskanowaniu).

Czy jednak warto przedkładać tę formę tworzenia foto-albumów nad tradycyjną – z odbitkami?

Czy zapisane dane zawsze dadzą się odczytać?

Nowoczesna technologia cyfrowa lansuje wyższość archiwów cyfrowych nad analogowymi; w fotografii – wyższość archiwów w postaci plików nad materiałami srebrowymi (filmami i odbitkami).
Wiadomo, iż materiały srebrowe nie są odporne na działanie czynników zewnętrznych, a w wyniku długiego czasu archiwizacji zapisana na nich informacja ulega stopniowej degradacji. Proces zaniku nie jest jednak nagły; jest długotrwały, i praktycznie zawsze istnieje możliwość wykonania kopii archiwum, chroniącej je przed utratą.
Powszechnie rozpowszechniana jest opinia, że dane zapisane cyfrowo (w postaci bitów ułożonych w sekwencje „słów” – przeważnie 8-bitowych) są niezmienne w czasie – tzn. że każdy zapisany bit zostanie w dowolnym momencie bezbłędnie odczytany. Niestety, sprawa nie wygląda tak „różowo”. Bowiem nośniki, na których archiwizuje się dane cyfrowe, również nie są odporne na działanie czynników zewnętrznych, jak też mogą ulegać degradacji. Przykładowo: warstwy informacyjne płyt CD/DVD mogą ulegać utlenianiu, przy czym dyski zapisywalne są dodatkowo słabo odporne na działania termiczne. Zdarzają się także uszkodzenia mechaniczne nośników – w przypadku płyt CD/DVD może nastąpić zarysowanie lub pęknięcie podłoża czy też rozwarstwienie. W przypadku zniszczenia nośnika utrata danych następuje natychmiastowo, w innych przypadkach stopniowo powiększa się liczba błędów podczas odczytu, która w pewnym momencie przekracza zdolność odtwarzacza do korekcji błędów, aż dane stają się niedostępne. Niestety, odtwarzacze z reguły nie informują użytkownika o nadchodzącym niebezpieczeństwie. Do chwili, gdy systemy korekcji będą sobie radzić z błędami, użytkownik będzie mógł zawsze odtworzyć zapis archiwum, często nie wiedząc nic o „kłopotach” podczas odczytu.

Kiedy spodziewać się „katastrofy”?

Niestety, nie ma na to pytanie żadnej konkretnej odpowiedzi. Na trwałość archiwów mają wpływ urządzenia archiwizacyjne i same nośniki. Nie ma jednak żelaznych reguł dotyczących wyboru urządzenia zapisującego ani wyboru najlepszego nośnika – ekonomia produkcji odcisnęła swoje piętno także i tu. Złej jakości nośniki będą zdecydowanie bardziej narażone na utratę danych, a nawet mogą nie nadawać się w ogóle do odczytu raz zapisanej informacji. A niektóre masowo dostępne urządzenia archiwizujące mogą być przyczyną produkowania błędów już podczas zapisu.
Zgubny skutek mogą mieć także zaniedbania podczas archiwizacji. Przy nieumiejętnym wykonaniu archiwum zapisanej płyty w ogóle nie uda się odczytać, albo zapis stanie się nieczytelny bardzo szybko – po kilku tygodniach, dniach, lub nawet godzinach!
Żywotność archiwów można skrócić także złymi warunkami przechowywania. Przykładowo: wystawiając zapisaną płytę CD lub DVD na działanie promieni słonecznych.
Jednakże nawet spełniając wszelkie wymogi, nie mamy pewności, czy zanik danych nastąpi za 10 lat, za rok, czy może za tydzień. Szacuje się, że trwałość danych na popularnych nośnikach nie powinna być niższa niż kilka–kilkanaście lat (zależnie od producenta, a także procesu archiwizacji). Zdarza się, że nawet dobre płyty nagrane na dobrym sprzęcie mogą stać się bezużyteczne już po kilku latach. Wydaje się więc, że ta nieoznaczoność ryzyka jest jednym z największych niebezpieczeństw czyhających na „cyfroarchiwizatorów”.