Mem a parodia, pastisz i karykatura

Memy stanowią obecnie nieodłączny element internetowej rzeczywistości. Choć eksperci spierają się co do jednoznacznej definicji tego zjawiska, doszukać się w nich można elementów wspólnych z parodią, pastiszem czy karykaturą. Parodie definiujemy jako ośmieszające lub kompromitujące naśladownictwo wybranej osoby, postaci lub zachowań. Przeważnie w zdeformowanej formie. Pastisz z kolei określamy jako odtwarzanie manier oraz cech w żartobliwym stylu. W odróżnieniu od parodii pastisz nie ma na celu krytyki. Pełni on jedynie funkcję satyryczną lub zachwalającą. Natomiast karykatura w decydowany sposób wyolbrzymia atrybuty danej postaci lub wydarzenia. Każdy z tych gatunków jest obecny w memach internetowych, ale nie jest dokładnym odzwierciedleniem zjawiska.
Memy tętnem współczesnych społeczeństw?

Jak podkreśla prof. Dobrosława Wężowicz-Ziółkowska z Uniwersytetu Śląskiego, przeciętni użytkownicy języka rzadko zdają sobie sprawę, że  termin „mem”, pozostaje w ścisłym związku z całkiem poważną teorią naukową. W latach 70. XX w. zaproponował ją brytyjski badacz Richard Dawkins w przekonaniu, że oprócz genów – nośników informacji biologicznej, w świecie muszą istnieć także nośniki informacji pozagenetycznej, jakieś „molekuły” dziedziczności kulturowej. Przez analogię do genu nazwał je memem. Przykładami memów są według niego melodie, idee, obiegowe zwroty, fasony ubrań, ale także sposoby lepienia garnków, budowania łuków, czy idąc dalej – sposoby spędzania wolnego czasu, uprawiania polityki, robienia zakupów, używania narzędzi, przekonania o istnieniu sił nadprzyrodzonych, wszelkie formy uczenia się i nabywania nawyków przez naśladowanie innych. Prof. Wężowicz-Ziółkowska twierdzi również, że aktualnie życie społeczne w znacznej swej części realizuje się nie tylko w przestrzeni codziennych ludzkich interakcji, ale również w przestrzeni cyfrowej, gdzie powielanie się memów stało się niesłychanie łatwe. Używając krążących w mediach obrazów lub wykorzystując prywatne, sprawne narzędzia, internauci prokurują tysiące komentarzy rzeczywistości społecznej, nazywając je „memami internetowymi”.

Memy a prawo

A czym jest mem na gruncie polskiego prawa? Przepisy nie znają ani nie definiują terminu „mem internetowy”. Jednak przy założeniu, że memy składają się z obrazka i kreatywnego, zabawnego opisu, możemy zakwalifikować je do utworów w rozumieniu prawa autorskiego. W myśl art. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia, stanowi utwór i jako taki podlega ochronie prawno-autorskiej. W konsekwencji, autorowi mema przysługują wszelkie autorskie prawa majątkowe i osobiste do swojego utworu.